|
هر جا که باشی و در هر حال که باشی جهد کن تا محب باشی و عاشق باشی. و چون محبت ملک تو شد، همیشه محب باشی در گور و در حشر و در بهشت، الی مالانهایه. چون تو گندم کاشتی، قطعاٌ گندم روید و در انبار همان گندم باشد و در تنور همان گندم باشد.
مجنون خواست که پیش لیلی نامه نویسد. قلم در دست گرفت و این بیت گفت:
خَیالکَ فِی عَینی وَ اِسمُکَ فی فَمِی؛ وَ ذِکرُکَ فی قَلبی، اِلی اَینَ اکتُبُ.
خیال تو مقیم چشم است
و نام تو از زبان خالی نیست
و ذکر تو در صمیم جان جای دارد.
پس نامه پیش کی نویسم؟
چون تو در این محلها می گردی، قلم بشکست و کاغذ بدرید.
شرح (استاد قمشه ای)
- خیال تو مقیم چشم است: خیال در اینجا نقش و صورت و مقصود است:
خیال تو را در کارگاه دیده کشیدم، به صورت تو نگاری ندیدم و نشنیدم.
(حافظ)
و بودن خیال معشوق در چشم بدین معناست که عاشق به هرسو می نگرد چهره معشوق را می بیند؛ زیرا معشوق در دیده اوست. همین معنی است که حافظ در بدیع ترین صورت بیان داشته است:
بیا که پرده گلریز هفتخانه چشم کشیده ام به تحریر کارگاه خیال.
و چون عارف بدین مقام رسید که حق در چشم و دل او جای گیرد دیگر جای سخن گفتن و نامه نوشتن نیست:
آن یکی را یار پیش خود نشاند؛ نامه بیرون کرد و پیش یار خواند.
گفت یار: این اگر بهر من است، گاه وصل این عمر ضایع کردن است.
(مثنوی)
و هر چند این مقام قرب جمله مردمان را حاصل است که خداوند فرمود:
ما از رگ گردن به او نزدیکتریم (ق – 16)
و هر کجا هستید او با شماست (حدید – 4)
اما عامه مردم از این نزدیکی بی خبرند و لذا دست به آسمان بر می دارند و حق را از دور فرا می خوانند.
بیدلی در همه احوال خدا با او بود؛ او نمی دیدش و از دور خدایا می کرد.
(حافظ)
حیث اقرب انت من حبل الورید لم اقل یا، یا نداء للبعید
(مثنوی)
یعنی چون تو از رگ گردن به من نزدیکتری،
هر گز ((یا الله و ای خدا)) نمی گویم؛
زیرا نحویون گفته اند که ((یا)) برای ندای دور است.
(+) - و ذکر تو در صمیم جان جای دارد ...: مولانا در حکایت بیمار شدن مجنون و تجویز طبیب به فصد (رگ زدن) مجنون مضمون بودن معشوق در جان عاشق را در مثنوی اینگونه بیان کرده است:
جسم ِ مجنون را ز رنج دورئی اندر آمد علتِ رنجورئی
خون به جوش آمد ز شعل? اشتیاق تا که پیدا شد در آن مجنون خناق
پس طبیب آمد به دارو کردنش گفت: چاره نیست هیچ، از رگ زنش
رگ زدن باید برای دفع خون رگ زنی آمد بدانجا ذوفنون
بازویش بست و گرفت آن نیش او بانگ بر زد بر وی آن معشوق خو
مُزدِ خود بستان و ترکِ فصد کن گر بمیرم، گو: برو جسم ِ کهن
گفت: آخر تو چه می ترسی از این ؟ چون نمی ترسی تو از شیر عرین
گفت مجنون: من نمیترسم ز نیش صبر ِ من از کوهِ سنگین هست بیش
منبلم، بی زخم ناساید تنم عاشقم، بر زخمها بر می تنم
لیک از لیلی وجود من پُر است این صدف پُر از صفات آن دُر است
ترسم ای فصّاد اگر فصدم کنی نیش را ناگاه بر لیلی زنی
داند آن عقلی که او دل روشنیست در میان لیلی و من فرق نیست
من کیم؟ لیلی و، لیلی کیست؟ من ما یکی روحیم اندر دو بدن
فصد (رگ زدن، حجامت) – عرین (جایگاه شیر، بیشه)
|
