کودکان علاقه مند به فعالیت و بازی هستند و با هر نوع شی ء و وسیله به بازی می پردازند، به نوعی خود را سرگرم می کنند. آنها توجهی به سودبخشی بازی و اثرات آن ندارند فقط می خواهند بازی کنند. بدیهی است که بازی کودکان همواره متأثر از وسایل و ابزاری است که در اختیار دارند. یکی از گرفتاری های جوامع مصرف کننده این است که تولیدکنندگان و فروشندگان وسایل مربوط به نوزادان و کودکان از علاقه و دلبستگی والدین نسبت به رفاه، سلامت و رشد کودکان سوء استفاده کرده و با بهره گیری ازکم اطلاعی آنان در مورد مراحل رشد و نیازهای کودک هر روز وسایل و کالاهای جدید و غالبا غیر ضروری و بعضا مضر را به صورت اسباب بازی، پوشاک و لوازم التحریر و غیره عرضه می کند

امروزه صنعت اسباب بازی بعد از صنایع نظامی دومین تجارت سودآور جهانی است. توجه به کیفیت و کمیت تولید، توزیع و مصرف اسباب بازی در کشورمان که به لحاظ جمعیتی، از بافت بسیار جوانی برخوردار است، لازم و ضروری است. 1

هر اندازه والدین از نحوه شکل گیری شخصیت و نیازهای کودکان کم اطلاع تر باشند، به همان اندازه زمینه را برای سودجوییِ سودجویان آماده تر می سازند.باید والدین آگاه باشند که هر چیزی را تحت عنوان رفاه کودک و اسباب بازی خریداری ننمایند. همان طور که در مورد مواد غذایی کودک دقت و وسواس به خرج می دهند که سالم و بهداشتی باشد و آلوده نباشد، باید به غذای روحی و روانی (اسباب بازی، کتاب، برنامه های تلویزیون و ...) آنان توجه نمایند.چه بسیارند وسایل و اسباب بازی هایی که نه تنها موجبات رشد کودکان را فراهم نمی سازد بلکه سبب وارد آمدن صدمه بدنی فکر و حتی اخلاقی فرزندان هم می شوند.والدین دقت داشته باشند چه بسا اسباب بازی ای که برای فرزند دلبندشان تهیه نموده اند باعث صدمات جسمی و حتی مرگ او را فراهم نمایند.یک نگاه سطحی به آمار حوادث نشان می دهد که هر سال تعداد زیادی از کودکان به وسیله اسباب بازی های خود صدمه می بینند، ناقص می شوند و حتی در برخی مواقع، جان خود را از دست می دهند. برای مثال به چند مورد زیر اشاره می کنیم.

ـ بازیچه ای که به شکل موشک ساخته شده بود چشم پسربچه هفت ساله ای را کور کرد  .

ـ بچه یک ساله ای در اثر قورت دادن چشم شیشه ای عروسکش خفه شد  .

ـ پرتاب دارت (وسیله ای که سر آن از میخ نوک تیز درست شده و انتهای آن یک چهارپر هدایت کننده دارد که برای نشانه گیری از آن استفاده می شود) چشم پسربچه ای را کور کرد و به اعصاب مغزی وی صدمه زد  .

ـ در بازی الک و دولک، برخورد دولک با سر کودکی باعث خونریزی مغزی وی شد  .

اینها نمونه ای از دهها و شاید هم صدها حادثه ای است که هر روز در سراسر جهان برای کودکان اتفاق می افتد و همان طور که اشاره شد باعث نقص عضو یا مرگ ایشان می شود. تنها در سال گذشته در 41 از جهان 150000 کودک در اثر بازی با اسباب بازی های خطرناک آسیب دیده اند و خسارات ناشی از بازی کودکان با اسباب بازی های خطرناک به قدری سنگین و در بسیاری از موارد جبران ناپذیر است که قوانین و مقررات ویژه ای برای کنترل میزان خطرناک بودن اسباب بازی ها در بیشتر ممالک دنیا وضع گردیده است و نادیده گرفتن این قوانین، مجازات هایی به همراه دارد. متأسفانه خیلی از تولیدکنندگان فقط به فکر منافع مادی خود هستند و در مواردی که در کشور خودشان فروش این گونه وسایل ممنوع شده است آنها را به سایر کشورها خصوصا کشورهای جهان سوم صادر کرده اند. 2

توجه والدین :

ـ کودک شما بسیاری چیزها را از راه دهان فرا می گیرد، مثلاً اینکه چیزها چه مزه ای دارند: شیرین یا ترش، تلخ یا معمولی، همین طور اینکه چرا احساسی در دهان ایجاد می کنند و داغ یا سرد، نرم یا سخت هستند.

آنها همه چیز را به سوی دهان می برند. اشیاء ریز مانند هسته میوه، پول خُرد، دانه تسبیح، سنجاق قفلی، تکمه و هر چیز مشابه دیگری را می بلعند. بسیاری از این اشیاء از روده های کودک می گذرد و همراه مدفوع از بدنش خارج می شود، اما اشیایی مانند سوزن، سنجاق و استخوان های ریز و تیز خطرناک هستند. اگر فرزند شما جسمی صاف مانند هسته آلو را بلعید، ناراحت نباشید و خروج آن را کنترل کنید ولی اگر با خوردن جسمی دچار دل درد، استفراغ یا ناراحتی شد به ویژه اگر جسم بلعیده شده تیز باشد، باید فورا او را به پزشک یا بیمارستان برسانید. دادن مسهل به این گونه کودکان، نه تنها سودی ندارد، بلکه ممکن است زیان آور نیز باشد.

بعضی از اشیاء دیگر مانند مکعب های ساختمانی، لگوها، دکمه ها، بادام زمینی و   ... ممکن است مجاری هوا را مسدود کنند و موجب خفگی شوندلذا توصیه می شود تا سن سه سالگی اسباب بازی هایی در اختیار کودک قرار دهید که موجب خفگی او نشود. 3

ـ کودکان مخصوصا بین 18 تا 6 ماهگی با لذت تمام به همه چیز گاز می زنند و از آنجایی که دندان های شیری، بسیار تیز هستند، باید اسباب بازی های کودک را کاملاً آزمایش کنید و هر چیزی را که در اثر گاززدن بشکند، بخصوص اجسام نوک تیز و لبه دار فلزی و پلاستیک سخت و شکننده باید کنار گذاشته شود. برای این کودکان اسباب بازی های نرم و حتی الامکان قابل شستشو و نشکن تهیه نمایید.

ـ اگر تمام یا قسمتی از اسباب بازی که برای کودک خود تهیه می کنید از سرب ساخته شده باشد، خطر جدی او را تهدید می کند. سرب به علت نرمی زیاد به دست کودک مالیده می شود و به هنگام خوردن چیزی وارد بدن شده و باعث مسمومیت تدریجی و شدید در آنها می شود و تماس با آب، هوا، خاک یا اشیاء آلوده به سرب، علت اصلی این مسمومیت هاست  . تنفس در هوای آلوده و مصرف آب های آلوده به سرب نیز از جمله عواملی است که در زندگی شهری امروز، گاه اجتناب ناپذیر به نظر می رسد. و گاه در اسباب بازی های کودکان از رنگ هایی که دارای سرب هستند، استفاده می شود. کودکان در مراحل اولیه رشد برای شناخت اشیاء و محیط اطراف هر چه را پیدا کنند به دهان می برند و با خوردن لایه رنگی روی اشیاء و اسباب بازی ها به طور مستقیم در معرض مسمومیت با سرب قرار می گیرند  . گاهی نیز والدین برای سرگرم کردن کودک، نشریات و روزنامه ها را به دست او می دهند و کودک نیز ضمن بازی، روزنامه را به دهان برده و مرکب آن را می خورد و مقدار قابل توجهی سرب وارد بدن خویش می کند.تنفس کودکان به هنگام رنگ آمیزی منازل نیز خطرناک است زیرا در رنگ آمیزی، معمولاً به دلیل استفاده از رنگ های سرب دار، هوا آلوده به سرب می شود.از علل دیگر، می توان این مواد را برشمرد: جوشاندن آب برای تهیه شیر کودک درون ظرفی که در آن سرب به کار رفته، استفاده از آب لوله هایی که شیر آنها مدت زیادی بسته بوده است، نگهداری آب میوه و آب در ظروف سرب دار، مسمومیت به سرب می تواند منجر به بیماری های گوارشی، روانی، مغزی و در نهایت مرگ کودک شود. کودکان زیر 6 سال بیشترین قربانیان این مسمومیت ها هستند. 4

بر اساس تحقیقات پژوهشگرانِ دانشگاههای مالزی، کودکان روستایی به دلیل برخورداری از هوای سالم و بدون سرب از ضریب هوشی و توانایی مغزی بیشتری نسبت به کودکان شهری برخوردارند  .

دکتر زیلینا هاشم، کارشناس محیط زیست این کشور می گوید: «کودکان روستایی کمتر از کودکان شهری در معرض مواد شیمیایی مانند سرب ـ که وجود آن در محیط زیست در رشد مغز تأثیر می گذارد و ریه ها را نیز به خطر می اندازد ـ قرار دارند. همین دلیل برتری هوش آنهاست. وی می افراید: وجود بیش از 10 میکروگرم سرب در هر دسی لیتر از خون، می تواند در ساختار مغزی فرد تأثیر منفی بگذارد. هر گاه مقدار سرب موجود در خون از این حد فراتر رود، هوش و تحرک مغزی فرد تحت تأثیر قرار می گیرد و قدرت حافظه کاهش می یابد. 5  .»

ـ وقتی تصمیم به تهیه و یا ساخت یک اسباب بازی می گیرید توجه داشته باشید که قسمت های گوناگون آن خوب به هم متصل شده باشد. قسمت های متصل شده به وسیله چسب و یا قطعات پلاستیکی، طوری نباشد که زود از هم جدا شده و یا بشکند، چون ممکن است قسمت های شکسته شده به کودک شما آسیب برساند. دقت داشته باشید که تکمه ها و قطعاتی که به جای چشم ها و نوک بینی عروسک های پارچه ای و پنبه ای استفاده شده کاملاً سفت و محکم در جای خود متصل شده باشند که کودکان به آسانی نتوانند آن را از جای بِکَنند و ببلعند.

ـ از تهیه اسباب بازی هایی که دارای لبه های تیز هستند و یا ممکن است زود بشکنند و در نتیجه لبه های تیز پیدا کنند خودداری کنید.

همچنین از خرید اسباب بازی هایی که نوک تیز دارند و یا سیخ کباب ها که ممکن است کودک به عنوان شمشیر استفاده کند و از خرید یا تهیه اسباب بازی دارای چرخ های دندانه دار، بخصوص اگر آن دندانه ها به نحوی ساخته شده اند که تیز می باشند و ممکن است انگشتان کودک شما لای آن گیر کند خودداری کنید. بعضی از اسباب بازی های پرسر و صدا (تفنگ و تپانچه) که امروزه متداول شده ممکن است صدمات جبران ناپذیری بر کودکان وارد آورد. تفنگ و تپانچه ممکن است مورد علاقه کودکان باشد ولی نه برای هر سن و سالی. امروزه بیشتر این اسباب بازی ها به نحوی ساخته شده اند که در آنها می توان از انواع و اقسام ترقه ها و حتی در بعضی از آنها از فشنگ های صدادار بهره جست. متأسفانه کودکان علاقه دارند که بچه های دیگر را غافلگیر کرده و تفنگ را در نزدیک گوش آنان به صدا در آورند.

ـ اسباب بازی ها نقش مهمی در زندگی کودک بازی می کنند. کودکان به اسباب بازی هایی نیازمندند که بتوان آنها را حرکت داد، تغییر داد و دستکاری کرد. اسباب بازی هایی دارای ارزش روان شناختی هستند که کودک در آن نقش فعالی داشته باشد، اسباب بازی هایی که بسیار خودکار یا بسیار کامل باشند چیزی برای انجام دادن کودک باقی نمی گذارند. هر گاه شما یک ماشین کوکی یا قطار کوکی بخرید و در اختیار کودک قرار دهید، او در تمام روز این ماشین کوکی را کوک می کند و رها می سازد و به آن نگاه می کند و شادی می نماید. این گونه اسباب بازی ها محتوی جالبی ندارند و کودک هیچ گونه تلاش فکری انجام نمی دهد، و در مقابل اسباب بازی، موجودی منفعل، تماشاگر و فاقد ابتکار و خلاقیت است. مثلاً وقتی دو نوع ترن در اختیار کودک قرار دهید که یکی از آنها فلزی، رنگ شده و کاملاً شبیه به قطار واقعی و دیگری چوبی و ساده که واگن های آن جدا می شود و کودک کارهای مختلفی می تواند با آن انجام بدهد، کودک از اسباب بازی فلزی، رنگ شده و کامل که ممکن است ظاهری جذاب نیز داشته باشد خیلی زود خسته می شود ولی از نوع دومی که کودک می تواند بر روی آن کار کند، تغییر دهد، جدا کند و با به کارگیری نیروی ابتکار و تخیل خود کارهای مختلفی انجام دهد، بیشتر خوشش خواهد آمد  .

پی نوشتها: ــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ حاج بابایی، مرتضی، مجله فرزند سالم، بهمن ماه 1375، ص37  .

2 ـ تمرساز، زهرا، پیوند، خردادماه 1367، ص26 ـ 25  .

3 ـ اسپاک، بنیامین، تغذیه، تربیت و نگهداری کودک، ص491 ـ 490  .

4 ـ سعادت، سعید، مجله فرزند سالم، بهمن ماه 1375، ص38 .

5 ـ رشد جوان (مجله)، فروردین 77 ـ 1376، ص43.